Hệ thần kinh là gì? Vai trò và hoạt động

Hệ thần kinh: Bộ phận điều khiển của cơ thể bạn

Hãy tưởng tượng có một siêu máy tính điều chỉnh các chức năng của cơ thể bạn, bắt đầu các chuyển động của bạn, khơi dậy suy nghĩ của bạn và điều hướng các phản ứng của bạn với thế giới xung quanh. Siêu máy tính này không gì khác chính là hệ thần kinh của bạn, một mạng lưới phức tạp chi phối các chức năng khác của cơ thể như tiêu hóa, thở và phát triển tình dục. Tuy nhiên, nó vẫn có thể bị ảnh hưởng bởi bệnh tật, tai nạn, chất độc và quá trình lão hóa tự nhiên có thể làm suy giảm chức năng của nó.

Hệ thần kinh là gì?

Hệ thần kinh là một mạng lưới phức tạp gồm các tế bào, mô và cơ quan chuyên biệt phối hợp và điều chỉnh các chức năng của cơ thể. Nó đóng vai trò là hệ thống giao tiếp của cơ thể, cho phép các bộ phận khác nhau tương tác và phản ứng với các kích thích bên trong và bên ngoài. Hệ thần kinh bao gồm hai thành phần chính: hệ thần kinh trung ương (CNS) và hệ thần kinh ngoại biên (PNS). CNS bao gồm não và tủy sống, trong khi PNS bao gồm các dây thần kinh kết nối CNS với phần còn lại của cơ thể. Cùng với nhau, các thành phần này cho phép truyền tín hiệu điện, tạo điều kiện thuận lợi cho nhận thức cảm tính, điều khiển hoạt động và quá trình nhận thức.

Những vai trò của hệ thần kinh

Những hành động dường như đơn giản như di chuyển, suy nghĩ và ghi nhớ được điều khiển bởi hệ thống thần kinh của bạn. Nhưng không dừng lại ở đó. Hệ thống này cũng điều chỉnh các hành động không tự nguyện như thở và chớp mắt, thể hiện sức mạnh và sự phức tạp tuyệt đối của nó.

Đóng một vai trò quan trọng đối với sức khỏe tổng thể của bạn, hệ thần kinh ảnh hưởng đến:

• Các chức năng nhận thức như suy nghĩ, trí nhớ, học tập và cảm xúc.
• Các hoạt động thể chất như thăng bằng và phối hợp.
• Nhận thức giác quan, bao gồm cách bộ não của bạn diễn giải thị giác, âm thanh, vị giác, xúc giác và khứu giác.
• Các quá trình như ngủ, chữa bệnh và lão hóa.
• Các chức năng tự trị như nhịp tim và nhịp thở.
• Phản ứng căng thẳng.
• Hoạt động tiêu hóa và cảm giác đói khát.
• Các quá trình sinh học như tuổi dậy thì.
• Hệ thống thần kinh, với mạng lưới dây thần kinh rộng lớn, là một “đường cao tốc” các thông tin phức tạp, mang tín hiệu điện đi khắp cơ thể bạn, cho phép bạn trải nghiệm và tương tác với môi trường xung quanh.

Cơ chế hoạt động của hệ thần kinh

Tại trung tâm của hệ thần kinh là các tế bào chuyên biệt được gọi là tế bào thần kinh, giúp chuyển tiếp tín hiệu khắp cơ thể bạn. Những thông điệp này di chuyển giữa não, da, các cơ quan, các tuyến và cơ bắp của bạn, cho phép bạn di chuyển và trải nghiệm những cảm giác như đau đớn. Mạng lưới tế bào thần kinh phức tạp này thu thập dữ liệu về môi trường của bạn, sau đó được bộ não của bạn giải thích để tạo thành phản hồi.

Các tế bào thần kinh khác nhau được giao nhiệm vụ với các chức năng khác nhau. Tế bào thần kinh vận động thúc đẩy cơ bắp của bạn di chuyển, trong khi tế bào thần kinh cảm giác chuyển thông tin từ các giác quan đến não của bạn. Các tế bào thần kinh khác quản lý các chức năng không tự nguyện như thở, duy trì nhịp tim đều đặn và tiêu hóa thức ăn.

Giải phẫu hệ thần kinh

Hệ thống thần kinh được tạo thành từ hai phần chính, mỗi phần bao gồm hàng tỷ tế bào thần kinh.

Đầu tiên là Hệ thống thần kinh trung ương (CNS), bao gồm não và tủy sống của bạn. Tại đây, các thông điệp được gửi đi khắp cơ thể bạn thông qua các dây thần kinh, mỗi dây thần kinh được bảo vệ bởi một lớp cách điện gọi là myelin.

Phần thứ hai là Hệ thống thần kinh ngoại vi, một mạng lưới rộng lớn các dây thần kinh phân nhánh từ CNS của bạn, mang thông tin đến và đi từ các cơ quan, chi và tứ chi của bạn. Hệ thống này bao gồm:

• Hệ thần kinh soma, kiểm soát các chuyển động tự nguyện.
• Hệ thần kinh tự trị, quản lý các hoạt động không tự nguyện.

Rối loạn hệ thần kinh

Hệ thống thần kinh, mặc dù có thiết kế và chức năng phức tạp, nhưng dễ bị nhiều tình trạng rối loạn. Khi một dây thần kinh bị tổn thương hoặc suy yếu, nó sẽ gặp khó khăn trong việc gửi tín hiệu, dẫn đến các triệu chứng như tê liệt, cảm giác như kim châm hoặc đau. Trong những trường hợp đặc biệt, việc di chuyển có thể trở nên khó khăn hoặc không thể thực hiện được.

Một số yếu tố có thể góp phần gây tổn thương thần kinh, bao gồm:

• Các bệnh như nhiễm trùng, ung thư và rối loạn tự miễn dịch.
• Đột quỵ, có thể gây ra các mức độ tổn thương thần kinh khác nhau.
• Chấn thương do tai nạn đè bẹp, kéo căng hoặc cắt dây thần kinh.
• Áp lực lên dây thần kinh do sử dụng quá mức, khối u hoặc các vấn đề về cấu trúc.
• Các chất độc hại, bao gồm một số loại chất kích thích.

Nguyên nhân phổ biến

Hệ thống thần kinh có thể bị ảnh hưởng bởi rất nhiều yếu tố, nhưng có một số nguyên nhân phổ biến hơn như:

• Bệnh tiểu đường: Rối loạn nội tiết này có thể dẫn đến tổn thương thần kinh cụ thể được gọi là bệnh thần kinh liên quan đến bệnh tiểu đường. Gần 50% trong số 30 triệu người Mỹ mắc bệnh tiểu đường cũng mắc một số dạng bệnh thần kinh, thường ảnh hưởng đến các chi.
• Lupus: Một bệnh tự miễn ảnh hưởng đến khoảng 1,5 triệu người Mỹ. Người ta ước tính rằng 15% những người này đã bị tổn thương thần kinh.
• Viêm khớp dạng thấp: Dạng viêm khớp này ảnh hưởng đến hơn 1,3 triệu người ở Hoa Kỳ và nó cũng có thể dẫn đến bệnh thần kinh.
• Đột quỵ: Mỗi năm, khoảng 800.000 người Mỹ bị đột quỵ, với tỷ lệ cao hơn ở những người trên 65 tuổi.

Chăm sóc và Phòng ngừa

Đảm bảo sức khỏe của hệ thống thần kinh, trung tâm chỉ huy của cơ thể, nên được ưu tiên. Kiểm tra y tế thường xuyên, chế độ ăn uống cân bằng và tránh các chất kích thích như rượu, bia, thuốc lá… Quản lý các tình trạng gây tổn thương thần kinh, chẳng hạn như bệnh tiểu đường, cũng rất quan trọng trong việc ngăn ngừa các biến chứng.

Khi nào cần tìm đến chăm sóc y tế?

Nếu bạn nhận thấy bất kỳ thay đổi đột ngột nào về sức khỏe như mất khả năng phối hợp hoặc yếu cơ nghiêm trọng, hãy liên hệ với bác sĩ ngay lập tức. Các triệu chứng khác cần được chăm sóc y tế bao gồm:

• Các vấn đề về thị lực hoặc nhức đầu dai dẳng.
• Nói lắp.
• Tê, ngứa ran hoặc mất cảm giác ở tay chân của bạn.
• Chuyển động cơ bắp không kiểm soát được hoặc tics.
• Thay đổi hành vi hoặc trí nhớ.
• Vấn đề phối hợp hoặc khó di chuyển cơ bắp của bạn.

Nuôi dưỡng hệ thống thần kinh của bạn

Hệ thống thần kinh là một “siêu máy tính” của cơ thể bạn, có liên quan phức tạp đến mọi khía cạnh sức khỏe và phúc lợi của bạn. Bằng cách hiểu cách thức hoạt động của nó và những sai sót có thể xảy, chúng ta có thể thực hiện các bước để bảo vệ và giữ cho nó hoạt động tối ưu. Hãy nhớ rằng, một hệ thống thần kinh khỏe mạnh là nền tảng cho một cuộc sống lành mạnh.

Để hiểu một hệ thống phức tạp như vậy có vẻ rất khó, nhưng kiến thức này giúp chúng ta chăm sóc sức khỏe tốt hơn. Xét cho cùng, hệ thống thần kinh không chỉ là một siêu máy tính; nó là nhạc trưởng của bản giao hưởng cuộc đời chúng ta.

Nguồn tham khảo: my.clevelandclinic.org

Câu hỏi thường gặp